باشگاه خبرنگاران پویا؛ در آستانه آغاز مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، گمانه‌زنی‌ها از احتمال توافق جزئی، ادامه گفت‌وگوها، و تداوم شکاف در اعتماد دوجانبه حکایت دارد. ناظران معتقدند که این مذاکرات بیش از آنکه فصل‌الخطاب باشد، تلاشی برای کنترل بحران و ایجاد فضای تنفسی در سیاست خارجی است.
مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده آمریکا قرار است روز شنبه، 23 فروردین‌ماه در مسقط عمان برگزار شود؛ مذاکراتی که به باور ناظران، بیش از آنکه برای «توافق نهایی» باشد، هدفش «مدیریت تنش و جلوگیری از تشدید بحران» است.
ریاست هیئت ایرانی را سید عباس عراقچی و ریاست هیئت آمریکایی را استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، بر عهده دارند.
مواضع و اهداف ایران برای مذاکرات روز شنبه
جمهوری اسلامی ایران در طول هفته‌های گذشته بر آغاز مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم تأکید داشته است.
خطوط قرمز خود را شامل پرهیز از زبان تهدید، عدم زیاده‌خواهی درباره برنامه هسته‌ای و عدم طرح مباحث مربوط به صنایع دفاعی اعلام کرده است.
آمادگی خود را برای اعتمادسازی در زمینه صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌ها اعلام کرده است.
پیش‌بینی مذاکرات روز شنبه
در طول یک هفته گذشته بسیاری از کارشناسان درباره مذاکرات روز شنبه اظهار نظرهایی را اعلام کرده‌اند که جمع‌بندی این اظهارات به شرح زیر است:
نتیجه مذاکرات شنبه، یک توافق جزئی یا بیانیه کلی برای ادامه مذاکرات در آینده خواهد بود.
احتمال یک توافق جامع یا احیای کامل برجام بسیار کم است، مگر اینکه تغییری بزرگ در فضای سیاسی یا امنیتی منطقه رخ دهد.
هدف اصلی مذاکرات فعلی احتمالاً جلوگیری از تشدید تنش‌هاست، نه رسیدن به یک راه‌حل بلندمدت.
تجربه تاریخی روابط ایران و آمریکا، به ویژه در دو دهه اخیر، درس‌های مهمی برای تحلیل آینده این گفت‌وگوها دارد.
مروری بر روند مذاکرات ایران و آمریکا در دو دهه اخیر
ایران و آمریکا در چند مقطع مهم با یکدیگر وارد مذاکره شدند؛ از همکاری موقت در افغانستان (2001) گرفته تا توافق هسته‌ای برجام (2015) و سپس خروج واشنگتن از آن (2018). اما تقریباً در تمامی این موارد، یک متغیر ثابت دیده می‌شود: تغییر دولت در آمریکا، مسیر توافق‌ها را بی‌ثبات کرده است.
در جدول زیر، مهم‌ترین مقاطع این مذاکرات بررسی شده‌اند:
| کشور |
نوع رابطه با آمریکا |
تجربه مذاکره |
نتیجه یا وضعیت فعلی |
میزان قابل اعتماد بودن آمریکا (از نگاه آن کشور) |
| ایران |
خصمانه؛ مذاکره محور از 2013 |
برجام (2015) |
خروج آمریکا از برجام؛ بی‌اعمادی شدید |
بسیار پایین؛ تجربه نقص تعهد (برجام) |
| کوبا |
خصمانه؛ (دهه‌ها تحریم) |
بهبود در دولت اوباما (2015) |
بازگشت تحریم در دولت ترامپ؛ بایدن اقدامی نکرد |
پایین؛ تغییر در دولت‌ها، تغییر سیاست به ضرر کوبا |
| کره شمالی |
بسیار خصمانه؛ مقطعی گفتگو |
مذاکرات ترامپ- کیم (1219-2018) |
بی‌نتیجه؛ آمریکا خواستار خلع سلاح کامل؛ کره رد کرد |
صفر؛ حتی گفتگوهای ترامپ به توافق نرسید |
نگاهی مقایسه‌ای: ایران، کره شمالی و کوبا در تعامل با آمریکا
تجربه سه کشور ایران، کره شمالی و کوبا نشان می‌دهد که ایالات متحده تنها در صورتی به توافق پایدار پایبند می‌ماند که منافع راهبردی بلندمدت داشته باشد. در غیر این صورت، توافقات به سرعت قربانی سیاست‌های داخلی واشنگتن می‌شوند.
کره شمالی: با وجود مذاکرات پر سروصدا با ترامپ، هیچ توافقی حاصل نشد. پیونگ‌یانگ اعتماد خود به آمریکا را به صفر رسانده است.
کوبا: در دوران اوباما، بهبودی نسبی در روابط حاصل شد، اما با روی کار آمدن ترامپ همه‌چیز به حالت قبل بازگشت. دولت بایدن هم اقدام جدی نکرد.
ایران: با تجربه تلخ خروج آمریکا از برجام، بی‌اعتمادی در افکار عمومی و تصمیم‌گیران به شدت افزایش یافته.
آیا می‌توان به آمریکا اعتماد کرد؟
تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که اعتماد کامل به آمریکا در سیاست خارجی، نه منطقی است و نه کاربردی. تجربه نشان داده که سیاست ایالات متحده تابع دولت‌ها و لابی‌های داخلی‌اش است، نه تعهدات بلندمدت. به همین دلیل، اصل کلیدی در مذاکره باید بر پایهٔ «تضمین اجرایی و راستی‌آزمایی» باشد، نه اعتماد محض.
مذاکرات عمان، فرصتی برای مدیریت تنش، نه یک توافق تاریخی
با توجه به شرایط منطقه‌ای، فشارهای اقتصادی، و انتخابات پیش‌رو در آمریکا، دستیابی به توافق جامع در مذاکرات پیش‌رو بسیار بعید به نظر می‌رسد. اما این مذاکرات، می‌تواند بستری برای کاهش تنش و گشودن مسیر گفت‌وگوهای آینده فراهم آورد.
لذا کارشناسان هشدار داده‌اند که واقع‌گرایی، احتیاط دیپلماتیک، و تجربه‌اندوزی از گذشته باید راهنمای تیم مذاکره‌کننده ایران باشد.
پایان پیام/