باشگاه خبرنگاران پویا؛ سفر وزیر دفاع عربستان به تهران، در حالی که مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در جریان است، نشان‌دهنده تغییرات استراتژیک در روابط منطقه‌ای و تأثیرات آن بر امنیت و تحولات آینده خاورمیانه است.
مهدی علیخانی | عضو هیئت مدیره انجمن مطالعات غرب آسیا
سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران را می‌توان یکی از تحولات مهم در روند روابط دو کشور پس از احیای رسمی در سال 1401 دانست؛ سفری که از منظر سطح مقام، دیدار پیش‌بینی‌شده با رهبر انقلاب، و همچنین هم‌زمانی آن با تحولات حساس منطقه‌ای، دارای ابعادی قابل توجه است.
این سفر، دومین حضور یک مقام دفاعی سعودی در ایران پس از انقلاب اسلامی است. در حالی که ریاض در ماه‌های اخیر روابط با تهران را با احتیاط دنبال کرده است و نشانه‌هایی از تردید در آن مشهود بوده است ـ از جمله اقامت موقت و غیرفعال سفیر سعودی در هتل ـ اکنون به‌نظر می‌رسد عربستان گام مهمی برای عبور از فاز نمادین روابط و ورود به مرحله‌ای عملیاتی برداشته است، این تحول را می‌توان مشابه تجربه سفر سال 1378 وزیر دفاع وقت عربستان به ایران دانست که در امتداد سیاست تنش‌زدایی دولت سازندگی و سپس گسترش همکاری‌ها در دوره اصلاحات، با هدف گفت‌وگو پیرامون مسائل منطقه‌ای همچون امنیت خلیج فارس، عراق و فلسطین انجام شد.
بررسی زمینه‌های این سفر نیازمند نگاهی مجدد به دلایل و انگیزه‌های عربستان در احیای روابط با ایران است. در تحلیل نگارنده که در تابستان 1402 در فصلنامه خلیج فارس منتشر شد، اهداف اصلی ریاض شامل مواردی چون؛ تأمین امنیت ملی در سایه جنگ یمن، وعده بازگشت آمریکا به برجام، کاهش تنش‌های منطقه‌ای، مدیریت چالش‌های ناشی از حضور ایران، و دور ماندن از هزینه‌های درگیری‌های احتمالی با توجه به سیاست‌های اسرائیل، مطرح شد، اکنون و با در نظر گرفتن تحولات اخیر، به‌نظر می‌رسد این اولویت‌ها همچنان پابرجا و حتی تشدید شده‌اند.
از جمله تحولات اثرگذار می‌توان به نقش فزاینده حوثی‌ها در معادلات منطقه پس از حادثه 7 اکتبر اشاره کرد. ریاض، علی‌رغم رضایت اولیه از ضربه به این گروه، اکنون برای در امان ماندن از تبعات درگیری با آنان، در پی نشان دادن خود به‌عنوان بازیگری مستقل از جبهه ضدحوثی است یا دست‌کم در مسیر تعدیل این گروه گام برمی‌دارد.
در سطحی دیگر، هرچند روند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل با جنگ غزه متوقف نشده است، اما رفتار سلطه‌جویانه دولت نتانیاهو نگرانی‌هایی جدی برای سعودی‌ها ایجاد کرده است. به‌خلاف گذشته که عربستان بر تغییر موازنه منطقه‌ای به‌سود خود تأکید داشت، امروز مایل است توزیع قدرتی متوازن‌تر را شاهد باشد، به‌همین دلیل، هم‌راستایی نسبی با ایران در مسئله فلسطین و تقویت روابط دوجانبه، می‌تواند ابزاری برای کنترل رفتارهای بی‌ثبات‌کننده اسرائیل باشد.
در همین حال، هم‌زمانی این سفر با گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره برجام نیز بی‌اهمیت نیست. عربستان که پیش‌تر از منتقدان توافق هسته‌ای بود و از خروج دولت ترامپ حمایت می‌کرد، اکنون به‌نظر می‌رسد به نقش بازدارنده آن در برابر درگیری و افزایش تنش در منطقه واقف شده است و از کاهش شکاف تهران ـ واشنگتن استقبال می‌کند.
تجربه شکست‌خورده مذاکرات محرمانه تهران و ریاض در دولت روحانی و همچنین احیای ناقص روابط در دولت سیزدهم ـ که بدون اتصال همزمان به روند احیای برجام انجام شد ـ باعث شد بیشترین بهره‌مندی امنیتی و دیپلماتیک از این نزدیکی نصیب عربستان شود، در حالی که منافع ایران در آن سطح محقق نگردید. حال، با احتمال ورود ایران و آمریکا به مسیر توافق در دولت پزشکیان ـ هرچند دشوار ـ عربستان تلاش دارد روابط خود با تهران را از سطح سمبلیک به مرحله‌ای اجرایی‌تر برساند؛ چراکه آثار هر یک از این دو روند (برجام و روابط ایران ـ عربستان) به‌شدت بر یکدیگر اثرگذارند.
در نهایت، با ورود منطقه به دوران پساجنگ غزه و شکل‌گیری معادلات جدید، ایران در پی ارتقای بازدارندگی خود است و عربستان نیز به‌دنبال تضمین امنیت و ثبات برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای، در این میان، گسترش همکاری‌های دوجانبه می‌تواند افق تازه‌ای در تعاملات امنیتی و حتی فراتر از آن، در حوزه‌های اقتصادی و راهبردی بگشاید، سفر وزیر دفاع سعودی به تهران شاید گامی نخست در همین مسیر باشد.
پایان پیام/+