هم‌زمان با سالروز شهادت یازدهمین پیشوای شیعیان، امام حسن عسکری (ع)، بازخوانی شرایط دشوار دوران امامت ایشان و چگونگی صیانت از مکتب تشیع در فضای سرکوبگرانه حکومت عباسی، اهمیت بسیاری دارد.
امام حسن عسکری (ع) در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ اسلام به امامت رسید؛ زمانی که دستگاه خلافت عباسی تمام تلاش خود را برای منزوی‌کردن امامان شیعه و محدودکردن ارتباط آن‌ها با شیعیان به کار بسته بود. حضور دائمی امام در پادگان نظامی سامرا و نظارت شدید اطلاعاتی و امنیتی، فضای خفقان‌آوری را بر ایشان تحمیل کرده بود. به همین دلیل، لقب «عسکری» نیز از اقامت اجباری در منطقه‌ی نظامی «عسکر» نشأت گرفته است.
با این حال، امام حسن عسکری (ع) در همین شرایط، توانست با تدبیر، تعهد دینی، و شیوه‌های هوشمندانه، شبکه شیعی را سازمان‌دهی و مکتب اهل‌بیت را حفظ کند. از مهم‌ترین ویژگی‌های عملکرد امام، تأکید بر اصل تقیه بود. ایشان با ترویج تقیه به‌عنوان یک ابزار بقاء، مانع از شناسایی و نابودی کامل پیروان تشیع توسط حاکمان وقت شدند.
از سوی دیگر، امام (ع) از راه ارتباطات پنهانی با نمایندگان مورد اعتماد خود در مناطق مختلف، همچون عثمان بن سعید، به هدایت و پاسخ‌گویی به مسائل دینی شیعیان پرداختند. این شبکه منسجم، مقدمه‌ای برای آغاز غیبت امام دوازدهم (عج) نیز بود.
ویژگی‌های شخصیتی امام حسن عسکری (ع) نیز عامل مؤثری در جذب دل‌ها بود. ساده‌زیستی، پرهیز از تجمل، کمک به نیازمندان، و عبادت خالصانه، تصویری روشن از یک رهبر الهی را در ذهن شیعیان تثبیت کرده بود. اسناد تاریخی حاکی از آن است که حتی مأموران و زندانبانان منصوب از سوی حکومت عباسی، تحت تأثیر اخلاق و رفتار ایشان قرار می‌گرفتند.
در یکی از موارد، امام در برابر ادعای نادرست یکی از راهبان مسیحی درباره باران‌آوری، با آرامش و حکمت، به مردم نشان داد که دعا باید از زبان اولیای واقعی خداوند باشد، نه مدعیان دروغین. این برخورد، محبوبیت و مشروعیت دینی ایشان را میان مردم افزایش داد.
در حوزه علمی نیز، امام با تشویق دانشمندان مسلمان به تفکر و نقد، مانند آنچه درباره «اسحاق کندی» فیلسوف نامدار رخ داد، راه رشد فکری جامعه را هموار کرد. این در حالی بود که عباسیان با سیاست‌های فرهنگی محدودکننده، در پی جلوگیری از گسترش آزاداندیشی دینی بودند.
در مجموع، امام حسن عسکری (ع) با وجود زندگی کوتاه و دوران امامت محدود (شش سال)، موفق شد پایه‌های مکتب تشیع را در عصر استبداد و اختناق حفظ و تقویت کند. میراث ایشان نه‌تنها حفظ شبکه ارتباطی شیعیان و آمادگی برای دوران غیبت بود، بلکه ارائه الگویی از ایمان، حکمت، و مقاومت در برابر ظلم نیز به شمار می‌آید.
انتهای پیام/