در دومین روز جشنواره سینما حقیقت مجموعهای از مستندهایی به نمایش درآمد که هر یک از منظری متفاوت بخشی از واقعیت انسانی، تاریخی و احساسی جهان معاصر را کاویدند؛ آثاری که از حافظه جنگ تا بحران طبیعت از زخم استعمار تا گسستهای خانوادگی طیفی متنوع از تجربه انسانی را شکل میدادند و امکان مقایسهای جذاب درباره شیوه روایت، ظرفیت بصری و انرژی احساسی سینمای مستند فراهم میکردند.
روز دوم نوزدهمین جشنواره بینالمللی فیلم مستند «سینماحقیقت» با نمایش پنج اثر مستند «پوتینهای زنانه»، «کابوک»، «خاکِ رُسِ فشرده»، «زیر درخت لور» و «17 اکتبر 1961» برگزار شد؛ آثاری که هر یک با زبان و جهان متفاوت خود، اما با دغدغهای مشترک، به بازخوانی بخشهایی از واقعیتهای فراموششده پرداختند؛ از تاریخ و محیطزیست گرفته تا لایههای پنهان روان فردی و خانوادگی.
روایت زنان در جنگ؛ «پوتینهای زنانه»
مستند «پوتینهای زنانه» در ژانر تاریخی ـ روایی، به بخشی کمتر روایتشده از دفاع خرمشهر پرداخت و نقش مستقیم زنان در روزهای آغازین جنگ را از خلال روایت دختران خرمشهری، اسناد آرشیوی و پویانمایی بازسازی کرد. فیلم با تدوینی چندلایه و ضرباهنگی متناسب، تلاش کرد فضای پرتنش و آشفته روزهای نخست جنگ را احیا کند و در این مسیر از موسیقی متن برای تقویت لایه احساسی بهره گرفت.
در عین حال، انتخاب راوی با صدایی بسیار جوان برای روایت زنی که اکنون به میانسالی رسیده، از جمله نکاتی بود که به انسجام احساسی اثر آسیب زد. با این وجود، فیلم با فاصله گرفتن از کلیشههای رایج درباره زنان در جنگ، روایتی چندبعدی ارائه داد و با استعاره «پوتینهای زنانه»، به یکی از مغفولترین بخشهای حافظه جنگ ایران پرداخت.
طبیعت، معیشت و تضاد نگاهها در «کابوک»
مستند «کابوک» در حوزه محیطزیست اجتماعی، به تقابل نگاه عرفانی و نگاه معیشتی به طبیعت پرداخت. داستان ورود پرندگان مهاجر به باغ پرتقال یک خانواده، زمینهای برای شکلگیری کشمکش میان پدری با نگاه معنوی و پسری با دغدغه اقتصادی فراهم کرد. با این حال، ضعفهایی در اجرا از جمله نورپردازی نامناسب، قاببندیهای نامنسجم و دوربین روی دستِ بیهدف، مانع از شکلگیری تعلیق و انسجام روایی شد.
فیلم در بخشهای میانی با تکرار دیالوگها و شوخیهای سطحی از اوجگیری بازماند و در پایان نیز بدون جمعبندی روشن به پایان رسید. این در حالی است که سوژه اثر از ظرفیت بالایی برای پرداخت اجتماعی و محیطزیستی برخوردار بود.
تجربهای حسی از توسعه و فقدان در «خاکِ رُسِ فشرده»
«خاکِ رُسِ فشرده» تجربهای متفاوت در ژانر مستند محیطزیستی ـ تاریخی ارائه داد. این فیلم با تمرکز بر دگرگونی سرزمینهای اطراف سد سنیسه، بیش از روایت مستقیم، بر درگیر کردن حواس مخاطب تکیه داشت. نماهای هوایی، صداگذاری چندلایه و موسیقی، خاک و آب را به عناصر اصلی روایت تبدیل کردند و فضایی حسی و زنده ساختند.
فیلم با استفاده از آرشیو و خاطرات، به تناقض بنیادین توسعه پرداخت؛ جایی که پیشرفت با از دست رفتن بخشی از گذشته همراه میشود. «خاکِ رُسِ فشرده» بدون داوری مستقیم، مخاطب را در برابر واقعیتی پیچیده قرار داد و از این منظر یکی از آثار شاخص روز دوم جشنواره بود.
روایتی کمجان از یک واقعه تاریخی؛ «17 اکتبر 1961»
مستند «17 اکتبر 1961» که به یکی از وقایع مهم تاریخ استعمار فرانسه میپرداخت، از نظر ساختار روایی و تحلیلی نتوانست انتظارات را برآورده کند. ریتم کند آغاز فیلم، اتکای بیشازحد به مصاحبههای فردی و نبود چارچوب تحلیلی منسجم، مانع از انتقال عمق تاریخی و سیاسی واقعه شد.
قاببندیهای بسته و استفاده محدود از تصاویر آرشیوی نیز به ضعف اثر افزود و ارتباط میان گذشته و اکنون بهدرستی شکل نگرفت؛ بهگونهای که در طول نمایش، برخی مخاطبان سالن را ترک کردند.
بحرانهای روانی یک خانواده در «زیر درخت لور»
در میان آثار روز دوم، مستند «زیر درخت لور» بهعنوان اثری روانشناختی ـ اجتماعی، توجه بسیاری را جلب کرد. فیلم روایتگر زندگی خانوادهای مهاجر از خوزستان به کیش است که با وجود جابهجایی مکانی، زخمهای گذشته آنها را رها نمیکند. تمرکز فیلم بر آسیبهای روانی، اضطرابهای پنهان و روابط خانوادگی، آن را به اثری تأثیرگذار بدل کرده است.
استفاده از نماد «درخت لور» بهعنوان پناه و بازگشت به امنیت، لایهای معنایی به روایت افزود. از نظر فرمی نیز قاببندیهای دقیق، استفاده از زبان عربی و تدوین روان به باورپذیری اثر کمک کرد و فیلم توانست بحرانهای یک خانواده را به دغدغههای گستردهتر اجتماعی پیوند دهد.
در مجموع، روز دوم جشنواره «سینماحقیقت» مجموعهای متنوع از روایتهای مستند را پیش روی مخاطبان قرار داد؛ از بازنمایی زنان در جنگ و طبیعت آسیبدیده گرفته تا تاریخ استعمار و بحرانهای روانی خانواده معاصر. هرچند کیفیت آثار یکسان نبود، اما این تنوع تصویری چندلایه از جهان امروز ارائه داد که هر یک از زاویهای متفاوت، واقعیتهای کمتر دیدهشده را به نمایش گذاشتند.
انتهای پیام/