باشگاه خبرنگاران پویا؛ ترکیه که در روزهای اخیر به‌عنوان بازیگر مهم سوریه مطرح می‌شود، به‌دنبال استفاده حداکثری از ظرفیت‌های اقتصادی سوریه برای مطرح‌کردن خود به‌عنوان قطب اصلی انرژی منطقه و تقویت محور سیاسی خود است.
ترکیه در تلاش است به قطب اصلی انرژی منطقه تبدیل شود و در نوامبر 2024 برای تحقق این منظور در رویدادی مهم در استانبول، میزبان وزرای کشورهای تولیدکننده گاز مانند آذربایجان و لیبی و نمایندگان کشورهای ترانزیتی نظیر گرجستان و مصرف‌کنندگان اروپای شرقی بود.
هدف اصلی ترکیه ایجاد یک نقطه ترانزیت بین تولیدکنندگان گاز شرق و جنوب و بازارهای غرب است.
به‌گزارش مرکز مطالعات فکری و راهبردی مصر، این کشور با زیرساخت‌های قوی شامل خط لوله ترانس‌آناتولی، 7 خط لوله گاز، 5 پایانه LNG، سه واحد ذخیره‌سازی شناور، دو تأسیسات ذخیره‌سازی زیرزمینی و ظرفیت واردات مازاد، موقعیت خود را برای تحقق این چشم‌انداز تقویت می‌کند و نقشی کلیدی در تجارت گاز منطقه‌ای ایفا می‌کند.
ژئوپولیتیک سوریه و نظریه خط لوله
دمشق به‌خلاف بسیاری از کشورهای خاورمیانه، تولیدکننده بزرگ نفت و گاز طبیعی نیست و ذخایر انرژی محدودی دارد،
اما موقعیت جغرافیایی ویژه سوریه آن را در نقشه ترانزیت و توزیع انرژی متمایز می‌کند، چنان‌که می‌تواند به‌عنوان یک گذرگاه استراتژیک، هزینه‌های انتقال انرژی از کشورهای منطقه به مدیترانه را که دروازه آسیایی به غرب محسوب می‌شود، کاهش دهد.
میادین عمده نفتی سوریه عمدتاً در شرق این کشور و در منطقه مرزی این کشور با کشور عراق واقع گردیده‌اند؛ تخمین زده می‌شود که ذخایر نفت سوریه تقریباً 7 میلیارد بشکه باشد.
این میادین پس از شکست داعش تا الآن در کنترل نیروهای قسد بوده است که توسط آمریکا حمایت می‌شوند و با ترکیه در وضعیت تخاصم هستند.
ترکیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است موقعیت استراتژیک خود به‌عنوان قطب ترانزیت انرژی از آسیا و خاورمیانه به اروپا را تقویت کند و میزبانی از خط لوله ترک‌استریم و ارائه پیشنهاد خط لوله بین دوحه و آنکارا نیز در این چارچوب است.
این پروژه‌ها باعث تقویت جایگاه ترکیه به‌عنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی انرژی شده‌اند.
پس از سقوط دولت بشار اسد، ترکیه به‌دنبال احیای پروژه‌های انرژی خود، به‌ویژه خط انتقال گاز از دوحه است؛ باوجود خطرات در مسیرهای جایگزین مانند عراق، مسیر سوریه برای آنکارا گزینه‌ای آسان‌تر و جذاب‌تر به‌نظر می‌رسد.
احیای پروژه خط لوله ایست‌مید
کشف ذخایر گاز طبیعی در مدیترانه شرقی در دهه گذشته، منجر به جست‌وجوی راه‌هایی برای انتقال این گاز به اروپا شده است.
پروژه خط لوله گاز ایست‌مید که قرار بود اسرائیل را از طریق خط لوله‌ای 1900کیلومتری به قبرس و یونان متصل کند، به‌دلیل عقب‌نشینی آمریکا از حمایت از این پروژه در سال 2022 متوقف شد.
از سوی دیگر، ایجاد مسیری زمینی از سوریه به ترکیه، گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر است و برقراری ثبات در این کشور می‌تواند به احیای پروژه خط لوله قطر ـ ترکیه از طریق عربستان، اردن و سوریه کمک کند.
ذی‌نفعان امیدوار بودند تا سال 2022 به مرحله فید برسند و تا سال 2025 خط لوله تکمیل شود، اما با توجه به ژئوپولیتیک پیچیده و دشواری فنی خط لوله و مسیر نامشخص، پیشرفت خط لوله مشخص نیست،
پروژه‌ای که پیش‌تر به‌دلیل نگرانی‌های سوریه درباره تحت‌تأثیر قرار گرفتن صادرات گاز روسیه به اروپا متوقف شده بود.
احیای پروژه خط لوله گاز قطر ـ ترکیه
خط لوله گاز قطر ـ ترکیه یک پروژه انرژی مهم است که در اوایل دهه 2000 توسط کنسرسیومی از شرکت‌های انرژی اروپایی و ترکیه‌ای پیشنهاد شد.
این خط لوله با طول 1500 کیلومتر و هزینه پیش‌بینی‌شده بیش از 10میلیارددلاری، در صورت اجرا، تأثیرات ژئوپولیتیک و اقتصادی زیادی بر منطقه خاورمیانه خواهد داشت و می‌تواند اتحادها و تغییرات قدرت در کشورهای منطقه را دستخوش تغییر نماید؛ این خط لوله گاز طبیعی از میدان گازی شمالی قطر به کشورهای مانند اسپانیا، ایتالیا و لهستان منتقل می‌شود.
اسد در 2009 به‌منظور حفظ منافع روسیه از عبور خط لوله گاز از سوریه امتناع کرد، زیرا مسکو نگران از دست دادن بخش زیادی از صادرات گاز به اروپا و تهدید سلطه خود بر بازار گاز طبیعی بود.
سهم گاز روسیه در واردات اتحادیه اروپا از بیش از 40 درصد در 2021 به کمتر از 15 درصد در 2023 کاهش یافت.
گاز قطر تنها 5 درصد واردات اتحادیه را تشکیل می‌دهد؛ ترکیه امیدوار است با سقوط دولت بشار اسد رؤیای خود در احداث خط لوله گاز قطر ـ ترکیه را به سرانجام برساند اما تحقق این امر به‌دلیل وجود چالش‌های متعدد در کوتاه‌مدت دور از انتظار است.
چالش‌های زیادی در اجرای پروژه خط لوله وجود دارد که عبارت‌اند از:
1 ـ نیاز به بازسازی زیرساخت‌ها
2 ـ حل مناقشات داخلی و خارجی که بیش از 54 سال گریبانگیر سوریه بوده است
3 ـ فقدان وحدت سرزمینی به‌ویژه با حضور گروه‌های کردی
4 ـ جلب رضایت کشورهایی که خط لوله باید از آن‌ها عبور کند و همچنین پروژه‌های رقیب.
نقش ترکیه در بازسازی سوریه
ترکیه با ارائه راه‌حل‌های عملی در زمینه تأمین برق و نفت، به تقویت موقعیت خود به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در بازسازی سوریه می‌پردازد.
بر اساس گزارشی که یونیسف منتشر کرده است، بودجه سوریه تنها حدود 5.88 میلیارد دلار با سرانه 256 دلار در سال بوده است که کمتر از یک‌چهارم سطح بودجه سال 2011 میلادی است.
به گزارش روزنامه دیلی صباح، در سال 2023 ترکیه محصولاتی به‌ارزش 363.5 میلیون دلار از سوریه وارد کرد، در حالی که صادرات آن به سوریه بالغ بر 2 میلیارد دلار بود که نشان‌دهنده وابستگی شدید سوریه به ترکیه برای تأمین نیازهایش به محصولات مختلف از مواد غذایی گرفته تا مصالح ساختمانی و انرژی است.
ترکیه در دوران حکومت مخالفان اسد در ادلب در سال‌های 2024 ـ 2017 نیز تجربه سرمایه‌گذاری و تعاملات تجاری را با سوری‌ها داشته است.
همکاری ترکیه و سوریه ممکن است به پروژه‌های بلندمدت مانند ساخت خطوط لوله جدید برای انتقال نفت و گاز از سوریه به بنادر ترکیه در سواحل دریای سیاه نیز گسترش یابد،
با این حال مهم‌ترین چالش ترکیه در سوریه، ایجاد یک دولت باثبات است که توسط بازیگران بین‌المللی شناسایی شود؛ موضوعی که باعث تضعیف جایگاه رقبایی نظیر ایران و روسیه خواهد شد.
پایان پیام/+