باشگاه خبرنگاران پویا؛ روسیه در برابر تحریم‌های اتحادیه اروپا 6 روش را برای مقابله با تحریم‌ها طراحی کرده است که در این یادداشت با دقت بیشتری به ظرافت‌های پاسخ روسیه پرداخته شده است.
در صحنه سیاسی و اقتصادی معاصر، روابط بین روسیه و اتحادیه اروپا (EU) صحنه‌ای است که بازی‌های پیچیده قدرت، نفوذ و رقابت در آن به اجرا درمی‌آید. در قلب این تعاملات، تحریم‌ها قرار دارند، ابزاری که اغلب برای وارد کردن آسیب اقتصادی و مجبور به تغییر رفتار استفاده می‌شوند.
با این حال، آنچه که روابط روسیه و اروپا را متمایز می‌کند، نحوه پاسخ‌دهی روسیه با ابتکار عمل شگفت‌انگیز به فشارهای اقتصادی اعمال شده توسط اتحادیه اروپا است. روسیه با به‌کارگیری تاکتیک‌های هوشمندانه، بهره‌برداری از ساختارهای دولتی و اجرای استراتژی‌های پیچیده دور زدن تحریم‌ها، توانسته است اثرات تحریم‌های اروپایی را کاهش دهد.
این توانایی مداوم برای سازگاری، بازتاب‌دهنده پیچیدگی محیط اقتصادی جهانی و مقاومت قابل توجه روسیه در مواجهه با چالش‌های معاصر است.
در این یادداشت با دقت بیشتری به ظرافت‌های پاسخ روسیه به تحریم‌های اتحادیه اروپا اشاره می شود و استراتژی‌ها و پیامدهای این نبرد برای نفوذ مورد بررسی قرار می‌گیرد.
١) تحریم‌های متقابل اقتصادی: روسیه به اقدامات محدودکننده با اعمال تحریم‌های متقابل اقتصادی پاسخ داده است، از جمله ممنوعیت واردات محصولات غذایی از کشورهایی که علیه روسیه تحریم اعمال کرده‌اند.
این ابتکار با هدف کاهش وابستگی به واردات، تقویت تولید داخلی و حمایت از استراتژی گندم انجام شده است. صادرات جهانی گندم که 30٪ از صادرات روسیه و اوکراین را تشکیل می‌دهد، نشان‌دهنده مانوری است که هدف آن تقویت سلطه روسیه بر بازار جهانی گندم و تشدید انزوای اقتصادی اوکراین است.
گزارش‌های Usda (وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا) نشان می‌دهد که از سال 2023، روسیه به بزرگ‌ترین تولیدکننده گندم در جهان تبدیل شده و یک چهارم تجارت جهانی گندم را در اختیار دارد.
٢) استراتژی گندم در طول جنگ: روسیه در طول جنگ استراتژی گندم را اجرا کرد، این استراتژی منجر به فشار بر کشورهایی شد که با اتحادیه اروپا همکاری می کردند؛ این رویکرد، که به حوزه انرژی نیز گسترش یافت، همراه با تحریم‌های غربی، همه‌گیری COVID-19 و جنگ، به افزایش تورم جهانی کمک کرد و دیپلماسی قدرت روسیه را به دلیل موقعیت مسلط روسیه در بازار گندم تقویت کرد.
٣) ترویج تجارت درون‌منطقه‌ای: در مواجهه با چالش‌های تحریم، شرکت‌ها در حال بررسی گزینه‌های مختلفی هستند، مانند استفاده از واسطه‌ها و ایجاد مشارکت با کشورهایی که مشمول تحریم‌ها نیستند. به عنوان مثال، افزایش قابل توجهی در تجارت بین قرقیزستان، قزاقستان و ترکیه مشاهده شده است که این امر امکان دور زدن محدودیت‌های اعمال‌شده توسط اتحادیه اروپا بر روسیه را فراهم می‌کند.
4) بازسازی مشارکت‌های انرژی: روسیه توافقنامه‌های جدید انرژی تنظیم کرده و صادرات خود به کشورهایی که تحریم اعمال نکرده‌اند را افزایش داده است. پروژه‌های مشترک انرژی با کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه وعده داده شده است. با این حال، یک استراتژی پنهان در این رویکرد نهفته است. در میان درآمدهای اصلی روسیه، هیدروکربن‌ها قرار دارند که هدف تحریم‌های اروپایی هستند تا از افزایش قیمت جهانی جلوگیری شود، زیرا این افزایش قیمت بر بسیاری از کشورها تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، این تحریم‌ها به طور خاص بر حمل و نقل دریایی هیدروکربن‌های روسیه متمرکز شده‌اند. با وجود این محدودیت‌ها به روش پیچیده ای دور زده می‌شوند، مانند تغییر پرچم کشتی‌ها برای جلوگیری از محدودیت‌ها در تنگه بسفر. برخی کشتی‌ها حتی سیستم GPS (فرستنده) خود را خاموش کرده و محموله‌های خود را در دریا تغییر می‌دهند، که ردیابی مبدأ آنها را دشوار می‌کند.
5) تغییر جهت جریان‌های تجاری: روسیه جریان‌های تجاری خود را تغییر داده و به بازارهای جدید روی آورده و صادرات خود را متنوع کرده است. این کشور تلاش‌های خود را برای افزایش صادرات به کشورهای آسیا-اقیانوسیه، به ویژه از طریق توسعه مسیر دریایی شمالی و جاده ابریشم جدید، افزایش داده است.
6) همکاری با سایر کشورهای تحریم‌شده: روسیه با تقویت اتحادها و مشارکت‌های اقتصادی و سیاسی با سایر کشورهایی که مشمول تحریم‌های اقتصادی هستند، روابط تجاری و دیپلماتیک خود را تقویت می‌کند. به عنوان مثال، با ایران، ونزوئلا و کره شمالی، که آنها نیز با تحریم‌های بین‌المللی مواجه هستند، برای دسترسی به ذخایر تسلیحات، فناوری و کالاهای دیگر همکاری می‌کند.
روسیه چگونه از جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) برای حفظ تجارت خود با اتحادیه اروپا استفاده می‌کند؟
در مواجهه با زیان‌های ناشی از تحریم‌ها، روسیه اقداماتی را برای ترویج تجارت درون‌منطقه‌ای، به ویژه درون CIS، انجام داده است. این استراتژی با هدف استفاده از این کشورها به عنوان واسطه برای حفظ تجارت با اتحادیه اروپا و سایر کشورهایی که علیه روسیه تحریم اعمال کرده‌اند، طراحی شده است.
یک نمونه اخیر از این مانورها پس از ممنوعیت واردات چوب بلاروس و روسیه توسط اتحادیه اروپا در مارس 2022، به دنبال حمله روسیه به اوکراین از طریق خاک بلاروس، رخ داد.
با وجود این ممنوعیت، بلاروس و روسیه با اسناد جعلی محصول چوب خود را به مشتریان معمولی می‌فروختند؛ بر اساس تحقیقات انجام‌شده توسط مرکز تحقیقاتی بلاروس (BIC) بر اساس این بررسی که با همکاری چندین سازمان روزنامه‌نگاری تحقیقی در کشورهای مربوطه انجام شده است، از زمان ممنوعیت صادرات و واردات چوب، قزاقستان و قرقیزستان اخیراً به عنوان تأمین‌کنندگان چوب به اروپا ظاهر شده‌اند و افزایش قابل توجهی در صادرات خود از سال 2022 ثبت کرده‌اند.
با این حال، تحقیقات واقعیت دیگری را آشکار می‌کند: بخش عمده‌ای از چوب همچنان از روسیه و بلاروس به کشور های دیگر صادر می‌شود؛ این چوب‌ها با دور زدن محدودیت‌های مرزی و با ادعای منشأ قزاقستانی یا قرقیزستانی، بدون این که به طور رسمی از این کشورها عبور کرده باشند، به مقصد خود در اروپا می‌رسند.
دور زدن تحریم های قطعات نظامی و حساس
به منظور کارایی بیشتر تحریم‌ها و قطع کردن تأمین تجهیزات نظامی روسیه، اروپا ترجیح داده است که روسیه را از تمامی قطعات غربی (به ویژه میکروالکترونیک برای ساخت موشک و موارد مشابه) محروم کند، اگرچه برخی محصولات دو منظوره تحریم‌شده مانند نیمه‌هادی‌ها همچنان از مرزها عبور می‌کنند.
به عنوان مثال، می‌توان اشاره کرد که برخی شرکت‌های اروپایی تولیدکننده نیمه‌هادی‌ها، صادرات خود به روسیه را پس از اعمال تحریم‌ها دو برابر کردند و برخی از این محصولات از طریق زنجیره‌ای از واسطه‌ها که از کشورهای مرزی عبور می‌کنند، به تأمین‌کنندگان ارتش روسیه می‌رسند.
با وجود افزایش سخت‌گیری اروپا، این روند ادامه دارد زیرا ردیابی تک‌تک تراشه‌ها غیرممکن است و روسیه از همین حربه استفاده می‌کند.
روسیه چگونه تحریم‌های مالی را دور می‌زند؟
روسیه با توسعه مکانیسم‌های مالی جایگزین، مانند سیستم پرداخت ملی (SPFS)، که پس از محدودیت‌های اعمال‌شده بر سیستم SWIFT ایجاد شد، یا سیستم کارت پرداخت ملی (NSPK)، تحریم‌های مالی دور می‌زند، همچنین کاستی‌هایی در تحریم‌های اروپا وجود دارد، مانند این واقعیت که دسترسی مؤسسات مالی روسیه به سیستم SWIFT مسدود شد.
این اقدام ضربه‌ای به بخش مالی روسیه وارد کرد اما این تاثیر کوتاه مدت بود، چرا که برای حل این مشکل، روسیه بانک‌های جدیدی تأسیس کرد. این کار به آنها دسترسی به سیستم SWIFT را با تنها اضافه شدن یک واسطه داد، با بهره‌برداری از خلأهای موجود در محدودیت‌های مالی اروپا و توسعه مشارکت‌ها با بانک‌های جدید برای حفظ دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی، روسیه از کشورهای ثالث مانند ترکیه و سوئیس استفاده کرده است.
گرچه ترکیه عضو ناتو است، اما به دلیل نقش خود در تسهیل دور زدن تحریم‌ها بین اروپا و روسیه مورد انتقاد قرار گرفته است. با وجود پیامدهای سیاسی تحریم‌ها، ترکیه تصمیم گرفته است از این تجارت ممنوعه سود ببرد که نشان‌دهنده عدم تعهد آن به اقدامات بین‌المللی است. پذیرش پرداخت‌ها به روبل روسیه و ارزهای دیجیتال توسط ترکیه، بی توجهی این کشور به پیامدهای سیاسی تحریم‌ها را نشان می‌دهد و نگرش فرصت‌طلبانه آن به معاملات بین‌المللی را برجسته می‌کند.
در مورد سوئیس، اگرچه این کشور تلاش‌های خود را برای مبارزه با دور زدن تحریم‌های روسیه افزایش داده است، اما انتقاداتی درباره اثربخشی آن در جلوگیری از استفاده از سیستم مالی بی‌طرف خود برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد.
به نظر می‌رسد سیاست روسیه در قبال تحریم های اتحادیه اروپا بیش از آن که منوط به رفع تحریم ها باشد، مرتبط به خنثی سازی تحریم ها است، به بیان دیگر آنچه بیش از تحریم ها اهمیت دارد، واکنش سیاستگذار به تحریم است، آن چه می تواند تاثیر تحریم را کنترل کند نحوه مقابله سیاستگذار با تحریم است، در روسیه نظام سیاسی یکدست به دنبال خنثی سازی تحریم ها است و برنامه ها و سیاست های اقتصادی بر این اساس در دستور کار قرار می گیرند.
پایان پیام/