باشگاه خبرنگاران پویا؛ امام خمینی تنها دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی پیام مهمی صادر کردند که یکی از مهم‌ترین بحران‌های اجتماعی-اقتصادی ایران، یعنی بحران مسکن را نشانه گرفت. ایشان با افتتاح حساب 100 و تأسیس بنیاد مسکن، حق مسکن برای همه مردم را به عنوان یک اصل انسانی و اسلامی مطرح و تأکید کردند: «مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان محروم خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند.»
با گذشت 46 سال، این راهکار ساده، روشن و بنیادین همچنان مغفول مانده و بحران مسکن، امروز به یک ابرچالش ملی بدل شده است؛ بحرانی پیچیده، ریشه‌دار و چندبعدی که تنها با سیاست‌های مقطعی قابل حل نیست.
کافی‌ست نگاهی به داده‌های رسمی در سال‌های اخیر بیندازیم. شکاف میان عرضه و تقاضای مسکن همچنان پابرجاست؛ در حالی که سالانه دست‌کم یک میلیون واحد جدید مورد نیاز است، تولید واقعی مسکن کمتر از نیمی از این میزان بوده است.
قیمت مسکن در کلان‌شهرها طی دهه گذشته تا 25 برابر افزایش یافته و نرخ رشد اجاره‌بها در سال 1403 به طور میانگین بیش از 40 درصد بوده است. در برخی مناطق تهران حتی از مرز 100 درصد هم گذشته است.
این شرایط در کنار کاهش نرخ مالکیت از حدود 80 درصد در دهه 60 به حدود 70 درصد در حال حاضر و افزایش جمعیت مستأجران به بیش از نیمی از خانوارهای پایتخت، به‌وضوح از شدت بحران سخن می‌گوید. به‌ویژه آن که کاهش متراژ خانه‌ها (عموما خانه‌های زیر 75 متر) و واحدهای 30 تا 40 متری در حال تبدیل شدن به «استاندارد جدید» زندگی شهری‌اند.
به موارد فوق این موضوع را هم اضافه کنید:بیش از 11 میلیون نفر نیز در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند.
در چنین وضعیتی، کارشناسان حوزه مسکن معتقدند که بازگشت به همان راهکار ساده و بنیادی مطرح‌شده در ابتدای انقلاب یعنی «عرضه زمین» به مردم، می‌تواند نقطه آغاز تحول باشد.
دلیلش این است که زمین در شهرهای بزرگ بخش عمده‌ای از قیمت نهایی مسکن را تشکیل می‌دهد و در بسیاری موارد تا 70 درصد از هزینه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. اگر دولت زمین را با قیمت مناسب یا حتی رایگان، در اختیار مردم قرار دهد، امکان ساخت مسکن ارزان و در دسترس فراهم خواهد شد.
از سوی دیگر، برخلاف تصور عمومی، ایران با کمبود زمین مواجه نیست. بیش از 2.5 میلیون هکتار زمین دولتی با قابلیت استفاده برای ساخت‌وساز در کشور وجود دارد که تا کنون بخش بسیار اندکی از آن به طور مؤثر وارد چرخه تأمین مسکن شده است. در واقع آنچه کم داریم، نه زمین، بلکه اراده برای استفاده صحیح از آن و برنامه‌ریزی برای توزیع عادلانه و هدفمند آن است.
تجربه دهه 60 نیز مهر تأییدی بر این نگاه است. در سال‌های نخست پس از انقلاب، واگذاری زمین‌های شهری به مردم موجب شد نرخ مالکیت مسکن به بیش از 80 درصد برسد؛ آماری که امروز در حال کاهش مداوم است.
مشارکت مردمی در ساخت‌وساز، وقتی با حمایت زیرساختی دولت ترکیب شود، نه تنها می‌تواند هزینه‌های عمومی را کاهش دهد، بلکه بهره‌وری را نیز افزایش می‌دهد. مردم در ساخت خانه‌های خود معمولاً با دقت و حساسیت بیشتری عمل می‌کنند و همزمان بار مالی کمتری به دوش دولت می‌گذارند.
آیا دولت چهاردهم فرصت را از دست می‌دهد؟
اکنون که بیش از هفت ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم گذشته، هنوز برنامه مدون و عملیاتی مشخصی برای حل بحران مسکن ارائه نشده است.. دولت چهاردهم می‌بایست که این فرمان را پس از 46 سال احیا کند. نه فقط برای کاهش قیمت مسکن یا کاهش اجاره‌نشینی، بلکه برای احیای عدالت اجتماعی و پاسخ به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مردم ایران: «داشتن یک سقف بالای سر».
پایان پیام/