باشگاه خبرنگاران پویا: حوزه رقابت ترکیه و رژیم صهیوینستی در سوریه فقط شامل رقابت برای افزایش نفوذ امنیتی-نظامی نیست و اقتصاد و انرژی یکی از ابعاد مهم درگیری این دو بازیگر است؛ به ویژه منابع گاز سوریه که همواره یکی از سوژه‌های وسوسه‌برانگیز برای بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای بوده است.
رویارویی میان ترکیه و اسرائیل در سوریه تنها به بُعد امنیتی سنتی محدود نمی‌شود، بلکه دامنه آن به حوزه‌های دیگری همچون اقتصاد گسترش می‌یابد؛ جایی که هر دو کشور به‌دنبال نفوذ و دستاوردهایی هستند که در چارچوب امنیت ملی گسترده‌تری تعریف می‌شود.
یکی از مهم‌ترین محورهای این رقابت، موضوع گاز طبیعی است؛ عاملی پنهان اما مؤثر که به دینامیک رقابت در سوریه شکل می‌دهد.
به گزارش الجزیره، تحولات منطقه پس از 7 اکتبر 2023 چشم‌اندازهای تازه‌ای را در این زمینه گشود، در عین حال که موانعی را نیز ایجاد کرد که می‌تواند نقشه تسلط بر منابع گاز شرق مدیترانه و خطوط انتقال آن را تغییر دهد.
از این منظر، موضوع گاز طبیعی در شرق مدیترانه به صحنه سوریه بُعدی ژئوپلیتیکی می‌بخشد، به‌ویژه با وجود ذخایر ثابت و احتمالی قابل توجهی از گاز در سوریه و احتمال تبدیل این کشور به گذرگاهی برای خطوط انتقال انرژی در همکاری با ترکیه این بعد را روشن‌تر می‌کند.
گاز اسرائیل و رقابت ژئوپلیتیکی
پس از کشف میادین گازی «تَمّار»، «لِویاتان» و «کاریش»، اسرائیل هدف خود را بر تبدیل شدن به نقطه کلیدی صادرات انرژی به اروپا متمرکز کرد؛ این نه تنها سود مالی عظیمی به همراه دارد، بلکه اسرائیل را به بازیگری مؤثر در سطح منطقه و جهان بدل می‌سازد.
اگرچه میزان تولید این میادین قابل مقایسه با تولیدکنندگان بزرگ گاز در خلیج فارس نیست، اما اسرائیل ادعا می‌کند که تنها میدان‌های تمار و لویاتان می‌توانند تا حدود 40 میلیارد متر مکعب در سال گاز تولید کنند.
وزیر انرژی پیشین اسرائیل، یووال اشتاینیتز، توسعه ذخایر گاز را از نظر اقتصادی و استراتژیک برای اسرائیل حیاتی دانسته است.
بر اساس گزارش مؤسسه مطالعات امنیت ملی در دانشگاه تل‌آویو، اهمیت گاز اسرائیل در توانایی آن برای تقویت اتحادهای جدید و گشودن کانال‌های دیپلماتیک با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی نهفته است.
اما کارشناسانی چون «ایلان زلایت» و «یویل گوزانسکی» هشدار می‌دهند که نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه، به‌ویژه در صورت راه‌اندازی خطوط انتقال گاز از خلیج فارس، می‌تواند جایگاه اسرائیل را به عنوان صادرکننده انرژی به اروپا تضعیف کند؛ چرا که اروپا به‌دنبال تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود است و تمایلی به اتکا به تنها یک تأمین‌کننده ندارد.
آنان معتقدند که اگر ترکیه موفق به ایجاد زیرساخت‌های گسترده گاز در سوریه شود، می‌تواند رقیب پروژه‌های مشترک اسرائیل با قبرس و یونان شود و فرصت‌های استراتژیک مهمی را از دست اسرائیل خارج کند.
سوریه در محاسبات گازی ترکیه
ترکیه از جایگاه ژئوپلیتیکی خود آگاه است و تلاش دارد با تثبیت موقعیتش در سوریه، به مسیر اصلی انتقال انرژی به اروپا تبدیل شود.
از دیدگاه آنکارا، ثبات در سوریه این امکان را می‌دهد که مانعی بر سر راه پروژه‌های انرژی اسرائیل و متحدانش ایجاد شود؛ بدین ترتیب، ترکیه می‌تواند مسیرهای جایگزینی ارائه دهد که از طرح‌های اسرائیلی فاصله داشته باشد.
اسرائیل که در گذشته تنها از جنبه تهدید امنیتی ایران به سوریه می‌نگریست، اکنون نگران مسیرهای احتمالی انتقال گاز خلیج فارس از طریق سوریه به ترکیه و سپس اروپا است؛ مسیری که برگ برنده‌ای مهم برای آنکارا محسوب می‌شود و ممکن است نفوذ اسرائیل را در شرق مدیترانه محدود کند.
همچنین، اسرائیل از این بیم دارد که ترکیه از طریق سوریه، در تعیین مرزهای دریایی لبنان نیز نقش فعالی ایفا کند؛ موضوعی که می‌تواند سهم اسرائیل از میادین گازی را کاهش دهد.
با اینکه ترکیه هنوز به‌صورت رسمی در ترسیم مرزهای لبنان-اسرائیل نقش ندارد، اما در حال ایجاد پیوندهایی میان نفوذ خود در سوریه و ترتیبات احتمالی آینده برای بازنگری در نقشه بهره‌برداری از منابع گاز در منطقه، از جمله گاز لبنان، است.
نفوذ ترکیه در سوریه همچنین می‌تواند بر معادلات سیاسی در لبنان تأثیرگذار باشد، چرا که سوریه از گذشته نقش تعیین‌کننده‌ای در ساختار سیاسی لبنان داشته است.
تلاش برای بازتعریف موقعیت منطقه‌ای
از زمان تأسیس مجمع گاز شرق مدیترانه، که از نظر ترکیه تلاشی برای کنار زدن یا حتی خصومت با این کشور تلقی شد، آنکارا کوشیده تا خود را به عنوان بازیگری غیرقابل حذف در معادلات انرژی منطقه مطرح کند.
در همین راستا، ترکیه اقدام به اعزام کشتی‌های اکتشافی به شرق مدیترانه با همراهی نظامی کرده و همچنین توافق‌هایی برای تعیین حدود مناطق اقتصادی انحصاری (EEZ) امضا کرده، از جمله توافق‌نامه با دولت وفاق ملی لیبی.
افزون بر این، ترکیه در تلاش است تا توافق‌هایی برای اکتشاف و سرمایه‌گذاری در گاز فراساحلی سوریه امضا کند.
طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، در بخش سوریه از حوزه شرق مدیترانه حدود 400 میلیارد مترمکعب گاز وجود دارد، از مجموع 122 تریلیون متر مکعب ذخایر کل منطقه.
این موضوع در کنار دیگر تحولات در حال شکل‌گیری، می‌تواند چشم‌انداز کلی منطقه را بازترسیم کند؛ چشم‌اندازی که با سیاست‌های حذف و سلطه‌طلبانه اسرائیل در تضاد است.
احیای خط لوله گاز قطر-ترکیه
یکی از نشانه‌های اهمیت سوریه در پروژه‌های انرژی، خط لوله گازی است که قطر در سال 2009 پیشنهاد داد و دولت سوریه وقت آن را رد کرد.
بر اساس گزارش گاردین، در صورت اجرای این خط، گاز قطر از مسیر عربستان، اردن و سوریه به ترکیه و از آنجا به اروپا می‌رسید و موقعیتی استراتژیک و اقتصادی برای ترکیه فراهم می‌کرد.
اکنون این احتمال مطرح است که قطر و ترکیه برای احیای این خط لوله تلاش کنند؛ وزیر انرژی ترکیه «آلب ارسلان بایراقدار» نیز گفته که پس از برقراری ثبات در سوریه، می‌توان پیشنهاد قطر را دوباره مطرح کرد.
این خط لوله، که حدود 1500 کیلومتر طول دارد، به‌گفته کارشناسان، 10 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و می‌تواند جایگزینی برای گاز روسیه در اروپا باشد.
نگرانی اسرائیل از این پروژه فقط به بُعد اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه بُعد ژئوپلیتیکی آن نیز تهدیدی برای جایگاه منطقه‌ای اسرائیل است.
ثبات متزلزل یا رویارویی ناگزیر؟
درهم‌تنیدگی اقتصاد، امنیت و رقابت منطقه‌ای نشان می‌دهد که رویارویی اسرائیل و ترکیه در سوریه را نمی‌توان تنها به تهدیدات امنیتی مرزی محدود کرد؛ مسئله‌ای که در بحث‌های سیاسی بسیار تکرار می‌شود.
اما سؤال اینجاست که رفتار احتمالی دو کشور در آینده چگونه خواهد بود؟ آیا آن‌ها می‌توانند در مسیر همکاری برای پروژه‌های انرژی قرار گیرند، یا اینکه وارد رقابتی فرسایشی خواهند شد؟
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که رسیدن به تفاهمی سازنده در حوزه گاز بعید به‌نظر می‌رسد؛ چرا که هرگونه توافق میان ترکیه و اسرائیل مملو از تناقضات خواهد بود.
در نتیجه، به احتمال زیاد گاز به ابزار فشار متقابل میان دو طرف بدل خواهد شد: اسرائیل نمی‌خواهد به ترکیه وابسته شود و ترکیه نیز نمی‌خواهد فرصت تاریخی خود برای تبدیل شدن به گذرگاه انرژی را از دست بدهد.
اگر این رقابت ادامه یابد، بحران پیچیده‌تر خواهد شد؛ اسرائیل ممکن است برای برهم زدن ثبات در سوریه اقدام کند یا اتحادهای منطقه‌ای جدیدی با قبرس، یونان، مصر و سایر اعضای مجمع گاز شرق مدیترانه شکل دهد و تلاش کند اروپا را از وابستگی به ترکیه بر حذر دارد.
در مقابل، ترکیه نیز خواهد کوشید با تحکیم نفوذش در سوریه و احیای پروژه خط لوله گاز قطر، خود را به عنصری غیرقابل اجتناب در هر طرح انرژی منطقه‌ای تبدیل کند و با جلوگیری از تجزیه سوریه، این موضوع را در چارچوب امنیت ملی خود تعریف کند.
انتهای پیام/