باشگاه خبرنگاران پویا؛ یک پژوهشگر حوزه جمعیت نسبت به روایت‌های غلط و بحران‌ساز در رسانه‌ها هشدار داد و گفت: برخی گزارش‌های رسمی، عملاً اصل بحران جمعیت را انکار می‌کنند! برخی رسانه‌ها و نهادها با پشتوانه نهادهای بین‌المللی، داده‌های جمعیتی کشورمان را تحریف و نرخ باروری را بالاتر از واقعیت نشان دادند و مسیر سیاست‌گذاری را منحرف کردند.
با وجود تصویب قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» و گذشت حدود 4 سال از ابلاغ این قانون، میزان اجرای این قانون به هیچ عنوان مطلوب نیست.
دکتر سید صالح قاسمی؛ پژوهشگر حوزه جمعیت در گفت‌وگویی تفصیلی با باشگاه خبرنگاران پویا از ضعف عملکرد ستاد ملی جمعیت، اجرای ناقص قانون و خطر سالخوردگی ساختاری جمعیت کشور گفت و نسبت به تبعات اقتصادی و اجتماعی بحران جمعیت در کشورمان هشدار داد.
قاسمی با اشاره به قانون جوانی جمعیت، این قانون را «قابل دفاع اما نیازمند اصلاحات اساسی» دانست و تأکید کرد: با وجود اینکه این قانون 73 ماده دارد، تنها حدود 30 درصد آن اجرا شده، آن‌هم نه به‌صورت روان و مؤثر.
وی افزود: بسیاری از مواد اجرایی این قانون، به‌خصوص در زمینه تسهیلات بانکی و بیمه درمان ناباروری، با مشکلات جدی همراه است. بیمه‌ها از اجرای کامل تعهدات خود سرباز می‌زنند، و حتی سازمان بازرسی برای برخی از آنها پرونده قضایی تشکیل داده است.
قاسمی با اشاره به عملکرد ستاد ملی جمعیت گفت: این ستاد نه گزارش‌های منظمی ارائه می‌دهد، نه جلسات آن منظم برگزار می‌شود حتی برخی از اعضای مهم و کلیدی این ستاد در تنها جلسه برگزار شده در دولت فعلی غایب بودند. ستاد ملی جمعیت باید شاخص‌ها و سنجش‌هایی دقیق برای ارزیابی تأثیر قانون تدوین می‌کرد که تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.
این پژوهشگر حوزه جمعیت درباره نحوه اجرای قانون جوانی جمعیت گفت: در عمل حتی همان 30 درصدی که اجرا شده نیز با مشکلات فراوان مواجه است. به‌عنوان نمونه، ماده مربوط به درمان ناباروری که تصریح می‌کند 90 درصد هزینه IVF باید توسط بیمه پوشش داده شود، هنوز اجرایی نشده است! یا وعده اعطای زمین 200 متری که تنها در دولت قبل تا حدودی اجرا شد، اکنون تقریباً متوقف شده است.
قاسمی هشدار داد: اگر در همین دو سه سال باقی‌مانده، اعتماد خانواده‌های ایرانی جلب نشود، این قانون ممکن است به ضد خودش تبدیل شود! جامعه هنوز این حس را دریافت نکرده که نظام، عزمی جدی برای حمایت از فرزندآوری دارد.
این پژوهشگر حوزه جمعیت همچنین ادعای دبیر ستاد ملی جمعیت مبنی بر عدم تمایل 70 درصد زوج‌ها به فرزندآوری را کاملاً غلط دانست و گفت: بر اساس پیمایش‌های ملی در سال‌های 1399، 1400 و 1402، میانگین تمایل به فرزندآوری در خانواده‌های ایرانی حدود 2.8 فرزند بوده اما نرخ باروری واقعی به حدود 1.6 فرزند رسیده است؛ این نشان‌دهنده وجود موانع اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی در مسیر تحقق فرزندآوری است.
جمعیت ایران در مسیر بحران
قاسمی گفت: نرخ رشد جمعیت ایران به زیر 0.6 درصد و نرخ باروری به 1.6 فرزند رسیده است؛ این کمترین میزان در تاریخ ایران و غرب آسیاست. تولدها نیز برای نخستین بار در سال 1403 به زیر یک میلیون رسید و این روند کاهشی ادامه دارد. ما از کشور جوان، به سرعت در حال تبدیل شدن به کشوری میانسال و سالخورده هستیم.
وی هشدار داد: تا سال 1430، نزدیک به یک‌سوم جمعیت ایران بالای 60 سال خواهند بود و این بحران، نظام‌های بهداشت، تأمین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی و حتی تولید ناخالص داخلی کشور را به شدت تهدید خواهد کرد.
دکتر قاسمی وضعیت جمعیتی کشور را بسیار بغرنج‌تر از تصور عموم توصیف کرد و گفت: ایران با سرعتی بی‌سابقه از یک کشور جوان به کشوری میانسال و در آینده نزدیک، به یک کشور سالخورده تبدیل می‌شود؛ زیرساخت‌های بهداشتی، درمانی و اقتصادی کشور آماده استقبال یک سوم جمعیت سالخورده نخواهد بود و صندوق‌های بازنشستگی نیز تاب ادامه این روند را ندارند.
وی تاکید کرد که این وضعیت حتی امنیت فرصت‌های شغلی و تولید ناخالص داخلی را تهدید می‌کند و راهکارهای متعارف مانند افزایش سن بازنشستگی یا افزایش مالیات، طبق تجربه کشورهای دیگر، چالش‌های اجتماعی جدیدی ایجاد خواهد کرد.
مهاجرت؛ پتانسیلی مغفول در سیاست‌های جمعیتی
قاسمی همچنین نسبت به غفلت از ظرفیت‌های سیاست‌های مهاجرتی در قانون جوانی جمعیت انتقاد کرد و افزود: مهاجرت، دومین پایه اصلی در سیاست‌های جمعیتی جهان است، نه از روی انتخاب بلکه از روی اجبار، کشورهای توسعه‌یافته مجبور به استفاده از مهاجران برای جبران کاهش جمعیت شده‌اند. ما نیز باید مهاجرت را به‌عنوان یک ابزار جمعیتی جدی بگیریم.
او درباره مهاجران افغانستانی نیز گفت: آمارها بزرگ‌نمایی شده‌اند. حدود 5 میلیون مهاجر قانونی و بین 2.5 تا 3 میلیون مهاجر غیرقانونی در ایران حضور دارند. این اعداد نباید مبنای تصمیم‌گیری‌های احساسی باشند.
بحران‌زایی از کلونی‌های جمعیتی و توزیع نابرابر جغرافیایی
در ادامه، این پژوهشگر حوزه جمعیت به یکی از مشکلات مغفول در برنامه‌ریزی جمعیتی اشاره و تصریح کرد: در داخل کشور، ما نباید اجازه می‌دادیم کلونی‌های جمعیتی متراکم و کلان‌شهرهای غول‌پیکر بدون مدیریت رشد کنند. این تراکم بالا در برخی نقاط، باعث بحران آب، ترافیک، تخریب زیست‌بوم و فشار سنگین بر زیرساخت‌ها شده است. ما نیازمند سیاست‌های جدی در آمایش سرزمین، توزیع جغرافیایی جمعیت و مهاجرت داخلی هستیم.
او افزود: نمونه‌ای از تجربه جهانی، توکیو است که ورود بدون مجوز به آن، با جریمه مالیاتی و محدودیت‌های سکونتی کنترل می‌شود.
به گفته این پژوهشگر حوزه جمعیت در ایران، حدود 75 درصد جمعیت در 40 درصد مساحت کشور ساکن‌اند و طبق برخی برآوردها، تنها 2 درصد از کل مساحت جغرافیایی ایران محل سکونت مؤثر است؛ این به معنای تمرکز شدید و عدم تعادل است.
ابهام‌سازی و بحران‌نمایی در رسانه‌ها و برخی محافل دانشگاهی
یکی از مهم‌ترین محورهای این نشست، پاسخ به دیدگاه‌هایی بود که بحران آب را دلیل مخالفت با افزایش جمعیت می‌دانند.
دکتر قاسمی در این باه گفت: کاهش نرخ رشد جمعیت نباید به عنوان راه حل سوء مدیریت منابع آبی معرفی شود. سرانه آب شیرین تجدیدپذیر در ایران همچنان بالاتر از سطح بحران تعریف‌شده در منابع بین‌المللی است و مشکل اصلی، سوء مدیریت و مصرف نابهینه در حوزه کشاورزی و صنعت است.
این پژوهشگر حوزه جمعیت نسبت به روایت‌های غلط و بحران‌ساز در رسانه‌ها هشدار داد و گفت: برخی گزارش‌های رسمی، عملاً اصل بحران جمعیت را انکار می‌کنند. اخیراً یک رسانه رسمی نوشته بود: "با همین جمعیت فعلی هم بحران آب داریم، حالا صحبت از افزایش جمعیت می‌کنیم؟" این دقیقا پاک کردن صورت مسئله است.
او افزود: برخی از این انکارها یا از سر غفلت است، یا از سر خیانت. در دهه‌های گذشته نیز چنین شد. رسانه‌ها و نهادهایی با پشتوانه نهادهای بین‌المللی، داده‌ها را تحریف کردند، نرخ باروری را بالاتر از واقعیت نشان دادند و مسیر سیاست‌گذاری را منحرف کردند. امروز نیز چنین جریان‌هایی در قالب یک شبکه نفوذ، هدف‌شان این است که سیاست‌های افزایش جمعیت را تخریب کنند.
این پژوهشگر حوزه جمعیت تأکید کرد: ما فقر منابع آبی نداریم، سوء مدیریت داریم. ما در کشورمان، ظرفیت جمعیتی برای 180 تا 190 میلیون نفر را داریم. بحران جمعیت ما ناشی از ضعف سیاست‌گذاری، داده‌های تحریف‌شده و انکار خطر از سوی برخی مسئولان و کارشناسان است.
وی خواستار شکل‌گیری اراده‌ای ملی برای اصلاح سیاست‌ها، تدوین راهبردهای دقیق مهاجرت داخلی و خارجی، اصلاح الگوهای مصرف آب و پیگیری کامل اجرای قانون جوانی جمعیت شد و گفت: رسانه‌ها، نخبگان و مردم باید هوشیار باشند. ما هنوز فرصت داریم اما پنجره جمعیتی کشورمان رو به بسته شدن است. تعلل بیشتر، آینده‌ای تاریک‌تر را رقم خواهد زد.
انتهای پیام/